I følge FN er 75 prosent av patogenene (virus, bakterier, sopp)
som har dukka opp siste tiåret, zoonosar, altså sjukdomar som smittar mellom dyr og menneske.
Eg havna som veterinær høsten 2011 oppi
det størte miltbrannsutbrotet i Sverige etter andre verdskrig. Miltbrann, eller
Anthrax, er ein zoonose, det vil sei ein sjukdom som smittar frå dyr til menneske.
Eg trakk på meg verneutstyr og masker, og gjekk inn mellom stinkande kadaver
for å leite etter ukoagulert blod og mangel på likstivheit, to av kjenneteikna
ved miltbrannsdaude dyr. Aguer og tarm er hakka ut av ravnar, det renn blod. I
blodet kan det finnast dødelege sporar. Eg kan sjølv bli sjuk. Det er uhyggelig
og kan faktisk vere livsfarleg.
Les om miltbrann i Norge.
Les om miltbrann i Norge.
Under ein sermoni i Roma erklærte FN
Rinderpest, eller kvegpest, som offisielt utrydda. Kvegpest
spreidde seg med kveg som vart frakta med militæret og via handel med levande
dyr. Den industrielle revolusjonen med oppfinninga av dampmaskina førte til at
ein kunne sende levende kveg over store avstander med jernbane og skip.
Konsekvensene var katastrofale, og fra 1857 til 1866 blei Europa nesten ribba for
storfe. Gjennom heile historia har den ført med seg død og fordervelse.
Kvegpest (cattle
plague) er ein dyresjukdom. Den rammar ikkje menneske. Men dør dyr, dør folk og
i store delar av verda er dette framleis røynda.
Det er sjeldan ein
ser utbrot som miltbrannsutbrotet i Sverige i 2011 på nært hald. Å bekjempe ein
slik sjukdom i felt krev ei rekke tid- og kostnadskrevande sikringstiltak,
blant anna vaksinering, obduksjonar, prøvetaking og sikring av smitteramma
områder. Desse tiltaka er i stor grad usynlege for allmennheita. Det same er
andre omfattande tiltak som vert igangsett for å utelate blant anna mistanke om
Blåtunge, Munn og klauvsjuke, eller for å hindre at desse spreier seg.
Sjukdomar som knapt plagar oss i Norden, men som er omfattande problem i ei
rekke fattige land.
Mange ville blitt overraska om dei
visste kor store ressursar som kvar dag vert brukt for å spare samfunnet for
dei enorme kostnadene utbrot medfører. Å bekjempe smittsame sjukdommar er
ekstremt ressurskrevande, og i front står ofte veterinærar. Æra for kvegpestens
fall tilhøyrer stordyrveterinærar som bekjempa sjukdomen ute i felt, ofte i
krigsherja områder.
Årsaka til utbrotet i Sverige er ei
miltbrannsgrav der miltbrannsdaude storfe blei greve ned fleire tiår tilbake.
Grunna gravearbeid vart grava gjenopna, bakterien kom til overflata og beitedyr
fekk den i seg via graset. Brått låg dei daude.
Bakterien kapslar seg inn og kan
antagelegvis overleve i hundrevis av år i rett jordsmon. Difor skal alle
miltbrannskadaver destruerast. Om ein opnar det, spreier bakteriene seg. Vi kan
puste dei inn og bli sjuke.
Men ikkje land er
like bortkjemt med beskyttelsesutstyr som oss. Difor ser ein miltbrann blant
kastelause Dalits som opnar og flår sjølvdauda storfe for høgare kastar i India.
På denne måten påverkar tradisjonar utbreiinga av farlege zoonoser. Det er
fleire blant dei kastelause enn blant presekasten som vert sjuke. Zoonoser er
ein beteiknelse på sjukdom som smittar mellom dyr og menneske.
På verdsbasis dør eit
ukjent antal menneske av miltbrann. Den finst på FN si liste over neglected
zoonotic diseases, altså forsømte eller oversette sjukdomar som smittar mellom
dyr og menneske. Desse rammar i størst grad fattige i områder utan helsestell
og diagnostisk utstyr, og vi kjenner difor ikkje til utbreiinga.
For å bekjempe sjukdommane krevs
samarbeid mellom humanmedisin og veterinærar. Vi snakkar om one health, også
omtalt som medisin for det 21.århundre. One health ei tilnærming som inkluderer
både humanmedisinske og veterinærmedisinske aspekt, gjerne også antropologiske
då endra matvanar, levesett og landbruksstruktur fører til endra smittevegar.
På lista over oversette sjukdommar finn ein blant anna rabies, samt tuberkulose
hos ku.
Men desse sjukdommane rammar ikkje
berre fattige land. Tuberkulose er eit omfattande problem blant storfe i
Storbritannia, og i 2009 kosta kampen mot sjukdomen britiske skattebetalarar 87
millionar pund. I 2009 var over ni
prosent av alle storfebesetningar i Nord Irland infiserte mot 6,87 prosent i England.
Sjukdomen fører til omfattande tiltak og restriksjonar på forflytting av storfe
mellom gardar. Det fører til store økonomiske tap. Dessutan er sjukdomen ein
zoonose. Menneske kan bli sjuke, men få blir det i Storbritannia idag då melka
er pastorisert.
På verdsbasis finst det idag inga
oversikt over kor mange som vert smitta av kyr med tuberkolose, eller
«Mycobacterium Bovis», som bakterien heiter.
Utryddinga av
kvegpest er ein milepæle. Ei lang rekke sjukdomar gjenstår å få bukt med. Dør
dyr, dør folk. I følge FN er 75 prosent av patogenene (virus, bakterier, sopp)
som har dukka opp siste tiåret, zoonoser, altså sjukdomar som smittar mellom dyr og menneske.
Anne Viken
veterinær,