Frå skuletun til Campus. Soga om Høgskulen i Sogn og Fjordane. Av Gunnar Yttri, Skald forlag.
Norsk høgare utdanning tok ved inngangen til 1970-åra ikkje berre steget frå eliteutdanning til masseutdanning, men sprengde også tidlegare fastlagde geografiske og kulturelle grenser innanfor utdanningssystemet. Ideen med etableringa av distriktshøgskulane var utdanning til folk der folk var.
Det vesle forlaget Skald i Leikanger i Sogn og Fjordane har gitt ut praktboka «Frå skuletun til campus – Soga om Høgskulen i Sogn og Fjordane». Boka, skriven av historikar Gunnar Yttri, speglar endringa frå sekstitalets fokus på lokal kompetansebygging og vern om lokale verdiar, til dagens fokus mot ein stadig meir internasjonal marknad for utdanning.
Motekspertise
I 1965 låg Sogn og Fjordane i det nasjonale botnsjiktet i antall avlagde artium, og i 1970 omtala historikaren Johs. B. Thue Sogn og Fjordane som eit «sundslite og attendeliggande fylke». Til Kyrkje og undervisningsdepartementet gjekk det bod om at fylket trong motekspertise, eller bygdeorientert kunnskap, som kunne stryke lokalsamfunnet og utdanne folk lokalt. Spesielt vart dette påpeikt av bygdeungdommar som Thule sjølv som hadde reist til byane for å studere.
Eit år før, i 1969, hadde filosofen Gunnar Skirbekk samanfatta ønsket om å skape eit nytt kunnskapsgrunnlag på bygdene i omgrepet motekspertise. Motekspertisen skulle tale periferiens sak og brukast mot truslar som urbanisering og avfolking av utkantane. Motekspertisen skulle i etterkant påverke fagtilbodet ved fleire av skulane, og då Distriktshøgskulen i Sogn og Fjordane (DHSF) opna dørene hausten 1975, var målsetninga å forsyne bygdene rundt med fagkunnskap som kunne ruste dei i kampen mot sentraliserande krefter.
Aksjonen for distriktshøgskulane flaut på denne ideologien, og bygde opp under og spelte på dei politiske skillelinjene mellom land og by, men dette var ikkje i tråd med kva Sogn og Fjordane fylke ønskte seg. Fylkeskommune og fylkesmann ønskte seg utdanning og forskning som kunne bidra til modernisering og utvikling i eit fylket som knapt hadde opplevd vekst i sysselsetting etter 1945.
Lokal versus internasjonal
Ein kan i ettertid spørre seg kor hensiktsmessig den motstraumske ideologien var for bildet av skulen og fylket utad. Den bar heller ikkje frukter i form av vekst ved institusjonen, og rundt 1982 ser ein eit skifte der ein går vekk frå satsing på motekspertise og ein klar lokalsamfunnsprofil. Denne vart erstatta av studieprogram som var ettertrakta av studentane, og som styresmaktene var villige til å gje løyvingar til. No skaut veksten fart.
Men kva rolle har distiktshøgskulen hatt i motstraumsfylket Sogn og Fjordane? Fleire gonger i ettertid har det blitt stilt spørsmålsteikn ved skulens betydning for utvikling og vekst, ei ikkje ukjent problemstilling innan eit utdanningssystem som vert knytt stadig tettare opp mot samfunnets konkrete behov for kompetanse.
Men den dag i dag bidreg høgskulane til utdanning der folk bur. Eit moment som nesten ser ut til å bli gløymt når den internasjonale utdanningsmarknaden med sine internasjonale rangeringslister bankar på døra hos ein norske utdanningssektor hungrig etter konkurransedyktige eliteinstitusjonar heller enn små og desentraliserte tilbod.
