At ei ku frå ein stad nær Nordpolen skal vere tilpassa eit liv i Afrika, ser eg ikkje heilt føre meg.
NordGens målsetning er å utvikle kunnskap om sunn forvaltning av genetisk breidde både når det kjem til bevaring av sjeldne lokale rasar, og reimplementeringa av bærekraftige avlstiltak, står det i forordet til boka Management and Exchange of Animal Genetic Resources – Nordic perspective. Bakgrunnen for boka er Interlaken-deklarasjonen som vart vedteken av FAO (Food and Agriculturale Organization) i 2007, og som omhandlar globalt ansvar for bevaring av dyrs genetiske ressursar, samt korleis ein skal forvalte dette i Norden.
Dette handlar ikkje om bevaring av dyr fordi dyr er snille, men er meint å vere eit steg på vegen mot utrydding av global svolt. Å bevare lokalt tilpassa husdyrartar, eller plantesortar for den del, betyr at ein tek vare på lokalt tilpassa artar som kan sikre folk mat der produsert dei bur, sjølv i møte med klimaendringar. Det handlar om den lokale, eller nasjonale, mattryggleiken som blant anna Norge set svært høgt.
Eksporterer utrydding
Lat oss ta eit lite blikk på dette. I Norge snakkar vi om bevaring av gamle norske kurasar, og vi snakkar om bevaring av rødlisteartane som lever i det utryddingstruga norske kulturlandskapet. På same tid eksporterer Norske Geno, den norske avlsorgansisasjonen for storfe, Norsk Rødt Fe, ein norsk framavla kurase, til Kina og Madagaskar, blant mange titalls andre land. I 2008 eksporterte dei 230 000 dosar sæd, og det er forventa betydelig auke i år. Dette er underleg. At ei ku frå ein stad nær Nordpolen skal vere godt tilpassa eit liv i Afrika, ser eg ikkje heilt føre meg.
Norsk Rødt Fe (NRF) tåler fint å leve ute om vinteren i snø og kulde, om den har tilgang til sine lovmessige tre tette veggar og tak, men kva med eit liv på Madagaskar?
Utrydder lokalt
Grunnen til at ein eksporterer NRF er sjølvsagt at ein vil at andre også der skal få produktive dyr som kan skaffe dei inntekter og mat i haugevis, samt at Geno skal tjene masse penger. Dette er ein lønnsom global eksportindustri. Her er berre eit problem. Når ein eksporterer ein foredla rase frå Norge, til Kina, treng ikkje Kina vidareforedle sine eigne lokalt tilpassa, genetiske ressursar og desse står dermed i fare for å forsvinne og det genetiske mangfaldet som skal sikre oss mot framtidige økologiske omveltingar, vert borte for alltid.
Globalt er mange rasar utrydda og står i fare for å blir borte nettopp av årsaker som dette. Dessutan: å utrydde lokale artar og rasar strir mot FN sine tusenårsmål som blant anna går på utrydding av global svolt. Og Norge er ikkje den einaste syndebukken. USA eksporterer Holstein i stor stil, blant anna til India og Russland.
Paradoksal retorikk
Det er dette paradokset eg peikar på: at vi på den eine sida ønsker å bevare truga norske artar i kulturlandskapet, og på den andre sida bidreg ein til utrydding av artar på andre delar av kloden. Eg anser det som mystisk, all den tid norsk landbruk sterkt forfektar sin rett til eksistens, blant anna for å hindre at artar blir borte som ein følge av at skogen tar over landet.
Og eg er ingen motstandar av norsk landbruk. Eg er ein tilhengar av å produsere mat lokalt fordi det er både solidarisk over landegrenser, samt økologisk forsvarlig.
Så kvar er linken mellom Genos eksport og FN/ FAO? Kvar er linken mellom vårt norske ønske om å bevare gamle norske husdyrrasar som vi vel mest bevarer fordi dei har ein eigenverdi, og vår hardnakka eksport av NRF-sæd? Eg ser den ikkje. Eg ser paradoks.
Då eg var lita, syntest eg at veterinærar som smugla inn norsk storfe til Midtøsten var snille. NRF er trass alt så fine kyr. Det synest eg fortsatt. Men ein dag kryssa eg Kattegatt. No har eg skifta syn.