Det er umulig å påvise at der er mindre utslepp frå kortreist og økologisk mat, versus konvensjonell og langreist.
(Denne kommentaren stod på trykk som signert-artikkel i Klassekampen 5.september 2009)
Marknaden for økologisk mat er nær dobla sidan 2006. ”Dette representerer ein marknad vi i størst mulig grad må fylle med norske produkt. Økologisk mat skal vere ei inntektskilde for norske bønder”, sa statssektretær i Landbruks- og matdepartementet, Ola T Heggem (Sp) på landsmøtet til norsk sau og geit.
Innovasjon Norge reiser ikkje rundt og skryt av alle dei store industrifjøsa dei gir økonomisk støtte til, men av dei små gardsmeieria som sel kuriøs ost som fortel oss den snille historia om livet på landet som vi liker å høyre. Den om bonden med tre kyr og helst ein hest på stallen. Framstillinga av den norske bygda får vi gjennom Aftenpostens LEVE magasin der folk flyttar frå byen til bygda for å realisere seg sjølv blant økologiske sauer og plommetre i Sogn.
Bygda er i større og større grad i ferd med å bli ei merkevare for dei som ikkje bur der eller kjem derifrå, og stadig færre av oss har røter i det rurale. Vi kjøper historia om det økologiske.
Spørsmålet er korvidt økologisk er noko meir miljøvennlig enn konvensjonell, eller om det kun er bissniss. Både forbrukarar og næringsaktørar etterlyser truverdig informasjon om utslepp frå mat.
Men å framskaffe denne informasjonen, er enklare sagt enn gjort: Det er i dag umulig å anslå omfanget av klimagassutslepp som knyter seg til enkeltmatvarer i Norge, skriv forskar Carlo Aall ved Vestlandsforskning i eit innspel til landbruksdepartementets klimamelding, «Stortingsmelding nr. 39 (2008 – 2009) Landbruket – en del av løsningen».
Innspelet er ikkje referert til i stortingsmeldinga. Kanskje fordi det slår beina under fortellingane om norsk mat som kortreist, økologisk og miljøvennlig. Her viser ein nemlig at det er umulig å påvise at det er mindre utslepp forbunde med kortreist og økologisk mat, versus konvensjonell og langreist. Den viser også at ein kan kome til nær sagt kva som helst utsleppsresultat for ei matvare ved å velge kva studier ein vil tru på.
Mange av dei same problema gjeld om ein samanliknar økologisk og konvensjonell produksjon: Ein har, med tanke på tilgjengelig kunnskap om klimagassutslepp, ikkje grunnlag for å anbefale Debio-sertifisert økologisk produserte matvarer framfor konvensjonelle. Ein kan heller ikkje komme med anbefalingar om ”kortreist” versus ”langreist” mat.
Eit eksempel er dei ”kortreiste” gulrøtene hos Coop Mega i Bodø som hadde vore innom Trondheim for pakking. Eller eit gardskjøkken som serverer kjøt av eigne dyr der dyra har blitt sendt til eit slakteri 200 kilometer unna for slakting, og så henta tilbake til garden.
Men trass kunnskapsmangel blir anbefalingar likevel gitt, blant anna gjennom merkevarebygging. Økologisk blir framstilt som naturnært og berekraftig, konvensjonelt som industrialisert og utsleppsintensiv. Kortreist og økologisk er nemlig trendy. Konvensjonelt landbruk derimot, er verken trendy eller såkalt turistvennlig slik den norske bygda «bør vere». Dette til tross for at snittet for konvensjonelle melkebruk i 2007 var på 112 000 liter melkekvote, mot økobøndenes 122 000 liter. Dei økologiske melkebøndene var ergo størst.
Kritikken i Vestlandsforskning sin rapport er knusande, men den overraskar ikkje. Spørsmålet blir om ein kan trekke det så langt som å påstå at ein driv falsk merkevarebygging rundt økologisk mat all den tid ein ikkje kan dokumentere at utsleppa frå produksjonen faktisk er lågare enn ved konvensjonell produksjon. Eg er pro norsk matproduksjon, men framstillinga skurrar.
Men der finst håp. Det er ein omfattende internasjonal debatt rundt, og store forventningar til mulighetene for å beregne klimagassutsleppa frå mat, slik at ein kan styre forbruket av mat i ein meir klimavennlig retning. Forskar Carlo Aall trur det vil la seg gjere å klimamerke mat, men at det vil kreve betydelige forskningsressursar å framskaffe materiale som fangar opp variasjonar i klimagassutslepp.
I mellomtida kan ein kalle ein spade for ein spade, og ta statssekretær Heggem på ordet: økologisk mat skal vere ei inntektskilde for norske bønder. Det har lite med klima og miljø å gjere.
Anne Viken
skribent og journalist, utdanna veterinær
Skribentane Anne Viken, Arnfinn Haram, Bent Sofus Tranøy, Stephen Walton, Marie Lovise Widnes og Thor Bjarne Bore analyserer og kommenterer dagsaktuelle tema og politiske fenomen laurdagar i Klassekampen.
«Bygda blir ei merkevare for dei som ikkje bur der»