Om bønder som ikkje har råd å ringe dyrlegen.
Denne artikkelen har vore trykt i Klassekampen som Signert-artikkel. Den er basert på Sverige.
- Eg har ei kyr som er i ferd med å blåse opp på venstre sida. Den ligg og reiser seg, den sparkar seg mot buken, legg seg igjen, rullar seg, reiser seg.
Det er ein bonde som er på telefonen. Klokka er fem om ettermiddagen. Det er vakttid. Vakttid er dyrare. Eg sit i veterinærbilen på veg heim.
- Skal eg komme ut og sjå på kua di? spør eg. Dette høyrest ut som ein akuttpasient.
- Nei, nei nei nei nei, ropar bonden oppkava. Ikkje kom! Eg vil ikkje at du kjem ut. Det har eg ikkje råd til. Eg vil berre ha nokre råd frå deg. Råd er gratis. Er det noko eg kan gjere sjølv for å behandle kua?
Han er stressa. Ei ku med trommesjuke, som det kan høyrast ut som om denne kua har, kan stryke med ganske kjapt om ikkje rett behandling blir iverksett. Gassen drep dyret om den ikkje slepp ut. I verste fall set eit hol gjennom vomveggen så gassen vert evakuert.
- Gi henne eit par desiliter oppvaskmiddel i halsen. Det vil hjelpe til med å løyse opp gassen, seier eg.
Medan ei flaske oppvaskmiddel kostar 15 kroner, kostar det raskt 2 500 kroner å få veterinæren til gards. Episoden er ikkje uvanleg. Den elendige økonomien i landbruket fører til ei rekke slike oppringingar. Andre igjen ringer ikkje. Dei skyt eller avventar medan dyret lir. Av økonomiske årsaker.
Klokka er seks om morgonen. Telefonen ringer. Det er ein økologisk kubonde. Han har ei ku med melkefeber, altså kalkmangel. Den kalva igår. No ligg den nede og greier ikkje reise seg.
- Ligg den i sideleie eller brystleie? spør eg.
- Den ligg i brystleie. Det hastar ikkje heilt akutt. Kom når vakttida er over. Då er det mykje billegare å få deg ut hit, svarar bonden.
Vakttid er det fram til klokka sju. Ei ku som har melkefeber, slik denne kua har, kan stryke med i løpet av ein time. Men denne kua ligg i brystleie. Den har ikkje gått ned i sideleie enda. Vi har tida på oss til å vente. Trur vi. Når eg kjem fram, er auga glasaktige og brustne. Først trur eg den er daud, men den pustar så eg set kalk rett i blodet. Det var snakk om minutt før kua var daud. Den overlevde, men døde nesten framfor auga på oss fordi ein venta til etter vakttida var over. Fordi ein skulle spare pengar.
Dette handlar ikkje om gjerrige bønder. Dette handlar om landbrukets elendige økonomi. Det er store etiske problemstillingar knytt til økonomi og dyrevelferden i landbruket, men ein høyrer sjeldan eller aldri om dei dyra som lid i utrengsmål på grunn av at bonden ikkje har råd til å ringe veterinæren. Veterinærar som opererer ute i felten, og som er dei som best veit kva som foregår, teier i offentleg debatt. Verdifull informasjon om tilstanden slepp aldri ut.
Ein dag var eg hos ein bonde med ei kvige med trommesjuke. På mitt første besøk sette eg ein slange i halsen på kviga. Gassen forsvant. Få timar seinare ringte bonden igjen. Kviga hadde blåse opp på ny. Andre besøket same dag sette eg hol på vomma til kviga for å få ut gassen som hopa seg opp gong på gong. Men eg hadde ikkje hjarte til å ta betaling for to besøk. To besøk hadde kosta bonden meir enn kviga nokon sinne kom til å bli verdt. Er det slike vilkår maten vår skal bli produsert under?
Ein annan bonde hadde ei ku som sannsynlegvis leid av ein indre svulst eller noko. Vi veit ikkje. Eg spurde om eg fekk lov til å sjå på kua når eg først var på garden. Eg hadde nett sett på ei ku med jurbetennelse. Nei nei nei, sa bonden. Det kostar for mykje at du ser på den.
Eg tek inga betaling, sa eg. Kors på halsen.
Då tok bonden meg med til kua som låg nede. Eg undersøkte den utan vederlag.
Etterpå kom eg til ei ny ku som låg utanfor ei anna fjøsdør. Den stønna av smerter. Blikket var sløra, den hadde sår etter å ha lagt på grusen. Ein hadde venta for lenge over vakttid med å ringe veterinæren. Den greide ikkje drikke. Kua låg i fleire timar med store ubehag. Av økonomiske årsaker. Andre bønder igjen tyr til reseptfrie humanmedisinar, som gir ukjente restkonsentrasjonar i kjøt og melk, fordi medisin frå veterinæren er for dyrt.
Det eg fortel om her, er kvardag, ikkje unntak. Pasientane i denne teksten er både økologiske og konvensjonelle. Vi har kunnskapen som trengs for å halde ei høg dyrevelferd. Kvifor finst der ingen politisk vilje til å drive eit etisk forsvarleg hald av dyr i landbruket?
Eg stiller eit heilt enkelt spørsmål. Er det slik vi vil ha det? Kan vi sjå på at dette skjer?