Gå til hovedinnhold

Smått ikkje godt


Kvalitet blir ikkje avgjort av «skala».

Denne artikkelen stod på trykk som signert-artikkel i Klassekampen 27.november 2010
I Norge snakkar vi mykje om kvalitetane ved småskala produksjon. Vi blir fortalt at småskala landbruk er bra. Dette er langt frå den praktiske sanninga.
«Vi blir fortalt at smått er godt», skreiv eg på bloggen min for ei veke sidan. Det gjekk ikkje mange minutta før det tikka inn ei melding frå ein veterinærkollega i felten. Hans meining var klar:
«Det må sies at det er INGEN sammenheng mellom små bruk og god dyrevelferd. Mitt inntrykk er at det nesten kan være motsatt.» Ein annan kollega supplerte: «Det er dei store bøndene som oftast har den beste kvaliteten og den beste dyrevelferden».

Dei har sjølvsagt rett, men det dei seier strir mot dei norske mytene. Det er på høg tid å slå ihjel litt myter rundt norsk landbruk. Eg tenkte begynne med «småskala» og «tid per dyr».

Deltid er ein trussel mot produksjonskvaliteten.
Småskala bønder er ofte deltidsbønder. Dei brukar halve dagen på arbeid ein annan stad. Dette går utover produksjonen, utover dyra og utover bonden sjølv. Dette er ein klar bakdel med småskala landbruk: ein stor del av det er deltidsdrive.

Bondens kompetanse er avgjerande.
Eit anna viktig poeng er bondens dyktigheit. Det hjelper lite om ein fulltids småskala bonde med ti kyr har ein time per dyr per dag om han ikkje maktar behandle dyra skikkeleg, ropar til og stressar dyra, har ein skitten fjøs eller er dårleg til å følge med på enkeltdyrs helsetilstand.

Kyr som er utsett for mindre stress, vil melke meir, ha mindre jurbetennelse og bli sjeldnare sjuke uavhengig av «skala» eller «tid per dyr». Den enkelte bondens kompetanse og evne til å bevege seg roleg blant dyra er langt viktigare. Tid per dyr er eit «menneskeskapt behov», og eit begrep brukt i retorisk forsvar for småskala produksjon. Det er ikkje eit begrep av betydning for dyra. For dyret er det viktig at bonden er handterar dei roleg samt at dyret ikkje blir plaga av andre dyr. Dyr liker rolege mennesker som ikkje skremmer og stressar dei.

Ein stor bonde kan vere kompetansemessig overlegen ein småskala bonde både i stell, handtering og i å følge med på dyras helse, sjølv om den storskala tilsynelatande har langt mindre tid per dyr. Ein ting er at ein storbonde ofte har meir erfaring. Erfaring er eit undervurdert parameter. Kompetanse er noko heilt anna enn skala.
Eit praktisk eksempel: eg blir oppringt av ein bonde med to hundre kyr. Han har ei ku som har klumpar i melka på høgre bakspene. Han har stålkontroll på kvar einaste spene i besetningen og vil at eg skal kome og sjå på denne eine spenen sjølv om kua ellers er heilt frisk. Du ser ikkje på kua at noko er gale. Ingen feber, ingenting. Bonden må altså ha undersøkt melka i alle spenane på alle kyrne i heile besetningen for å finne denne eine med feil på. Då eg kom og såg på kua, såg eg knapt at det var noko gale med melka. Så små var forandringane. Dette kalles dyktigheit hos bonden. Det kan ikkje overvurderast. Dyktigheit og produksjonskvalitet heng ikkje saman med verken småskala eller tid per dyr.

Fakta: Kvalitetsskilnadane i det norske landbruket finn ein ikkje mellom små og storskala bønder, men mellom enkeltbønder. «Skala» og «tid per dyr» er to begrep så og sei utan innhald og betydning for produksjonskvaliteten.

Ein pratar også om småskala når det kjem til produksjon av kvitt kjøt og egg: kalkun, kylling og verpehøns. Men desse tre landbruksdisiplinane er industriproduksjon uavhengig av skala. Du kan ha tre tusen griser, eller tre hundre. Bygningane vil vere like, krava til kor stor plass purkene skal ha vil vere dei same, og grisene vil bli sende til slakt ved same slaktevekt.
Det er ingen automatikk i at dyrevelferden er betre om du har ti tusen istadenfor ti millionar kyllingar.
Maksgrensa for kor mange dyr du kan ha per areal er den same. Flokkstørrelsen også lik.

Når mesteparten av Norges befolkning no verkar gå rundt og tru at småskala er best, og at «tid per dyr» er viktig, er det resultatet av vellukka merkevarebygging. Det hindrar ein kompetansebasert debatt om landbrukets utvikling, og dette er antagelegvis også meininga. Kva ville forbrukarane sei om smått ikkje er godt, og at tid per dyr er ein vits?
Vi er det landet i verda som brukar mest statlege midlar på landbruket. Dette må ein retorisk forsvare. Når då fakta ikkje passar til bodskapen, må ein ty til myter. «Småskala» og «tid per dyr» er to eksempel på slike.
Etiketter:

Populære innlegg fra denne bloggen

Når den døde bestemora di spring etter deg på alle fire

Igår las eg den første barneboka eg har lese på lenge. Den handla om eit spøkelse, trudde eg, men det viste seg at det var eit romvesen. Det handla rett og slett om eit romvesen som sat fast i eit romskip nedi jorda under ei gran ute i skogen etter å ha krasja i ein skogbrann. Det vart heile tida hinta til at dette skumle sat fast, så eg tenkte det var ein vampyr som sat fast i ei kiste (Den vesle vampyren), eller eit lik eller noko som var levande begravd (murt inn i veggen). Så eg sat da å vente på ein vampyr, ein varulv eller eit realt spøkelse. Potensielt ein kjekk Twilight-type. Men no kjem det verste av alt (Eksorsisten). Vesenet tar knekken på bestemora medan jenta ser på. Bestemora slenger seg hit og dit i senga og blod renner og hovud sprekk. Og så kryp vesenet inn i den døde bestemora til hovedpersonen og får denne døde bestemorskroppen til å drive å springe etter hovedpersonen. Det er det verste eg har lese på lenge. Beinpiper og innmat og blod og springande døde bestemødre ...
Les mer

Spelet om ØKO-maten, The øko-GAME: Marked - forbruker

Om spriket mellom PR og røyndom. (Med andre ord-artikkel publisert i Klassekampen 26.februar 2010) Bønder er og blir ei spesiell gruppe. Før var det høgstatus å vere storbønder. No er du er ein systematisk dyremishandlar, industriforbrukar av stakkars kyr og ellers ein trussel mot vår alles eksistens. Du tømmer dritt ut i atmosfæren, og driver oss alle lukt i undergangen. Før var det lågstatus å vere småbonde. Du hadde mindre makt, mindre pengar, sat gjerne på leigd jord og måtte sende alle sønene dine til USA om dei ville overleve. Du hadde så lite gras over vinteren at kyrne dine knapt klarte stå på beina når du slapp dei ut om våren, og du budde i eit lite hus fullt av ungar du streng tatt ikkje burde hatt meir enn halvparten av. No er det høgstatus å vere småbonde. Du er småskala og naturvennlig, lever gjerne på ein stad der ingen skulle tru at nokon kunne bu, og småskala kyr er innhylla i eit mytologisk teppe av grønt gras under spreke klauver. Dei har forgyl...
Les mer

Å halde foredrag for gubbar

Av og til må eg sei eg er ganske så lei av å halde foredrag. Du står framfor eit publikum, og skal snakke om at unge folk skal til bygda, og så sitter der hundretals, eller titals, menn og kvinner i alder femti seksti pluss og stirrer tomt på deg med armane i kors. Er det inspirerande? Nei. Det er svært lite inspirerande og svært kjedelig. Eg lurer av og til litt på kvifor ein har så mange konferanser. Folk møtes, stirrer på den som snakkar, skal liksom bli inspirert, og så skal ein gå heim og vere opplyst og glad og ha med seg nye og betre idear enn dei ein kom dit med. Gud, det er så kjedeleg å snakke til slike publikum. Du veit at mange av dei ikkje ein gong høyrer etter. Dei sit der, og er der, mest av alt for å få kake, ta seg ein fest, slenge drit, pule ei eller anna dame dei ikkje har pult før, og så dra heim til kjerringa. Det er vel eigentleg, summa summarum, det inntrykket eg har fått av kvifor ein arrangerer konferanser for distriktsutvikling. Eit hederlig unntak er Dyrøys...
Les mer