Eg har lese Gøsta Berlings saga av Selma Lagerlöf og kan ikkje skjøne at eg ikkje har lese dette før. Og ein kan spørre seg: kva skal vi eigentleg med alle våre dagars sjølvhjelpslitteratur eller bøker om frustrerte sjeler på jakt etter meininga med livet når det berre er å bla opp i den litt eldre litteraturen der klokskap og vett er godt bevart?
Hovedpersonen er Gøsta Berling. Han er avsett frå sitt presteembete fordi han drikk. Boka er basert på gamle segner og historier frå tidleg attenhundre i Värmland. Den vonde kjem ut av peisen på julekvelden og lever som bonde midt blant menneska. Midtsommars køyrar han i sin galskap slede til kyrkja iført ulveskinnspels. Bjørnen som herjar i sauefjøsane må skytast med ei sølvkule. Det er fagre jomfruer, avsette prestar, trolldom og kjemper til menn. Ikkje som i billig pocket, men som i sagaen. I den mørke värmlandske skogen vert hestar og folk jaga av ulveflokkar, trollkjerringar kjem til bygds og nedkallar forbannelsar over baronessa som ikkje vil gi henne kjøtet ho legg si hand på. Etter dette kan ikkje baronessa forlate huset utan å bli angripen av flokkar av skjærer. Ho flyktar til slutt landet i ei lukka vogn.
Gøsta Berlings saga er debutromanen til Selma Lagerlöf og er ein av svensk litteraturs største klassikarar. Eg synest det er fantastisk at det er mulig å skrive ei slik bok. Atten år seinare, i 1909, fekk Lagerlöf Nobelprisen i litteratur.
Boka er spekka med historier og alle heng dei saman, men det er ikkje som i ein "vanleg roman". Her har vi kapittel som står så og sei lausrive, av og til hengir forfattaren seg til naturbeskrivelsar der blomar og tre snakkar saman. Her er inga rett handlingssnor. Forfattaren har hengt segner og fantastiske historier på enkeltkarakterar. Til saman blir det eit gigantisk lappeteppe eller puslespel. Vi får kartlagt kvar krik og krok av mystiske hendingar, skjebne og trolldom som dei ulike har vore borti gjennom eventyrlege skildringar.
Eg lurer på om det er mulig å fortelle slike historier lenger. I våre tider er den muntlige fortellertradisjonen nesten borte og eg vil tru at Lagerlöf i likheit med Trygve Gulbranssen, har brukt historier ho har fått fortalt når ho skulle skrive dette verket. Og når ein skal gjengi det så bra, så godt skildra, så eventyrleg levande beskrivingar av natur og ikkje minst hestar og dyr, må ein ha denne erfaringa sjølv. Ellers greier ein det neppe.
Gøsta Berlings saga er ei oppvisning i svært sjelden fortellerkunst.
Les.