Eit anna spørsmål var: bør odelsretten opphevast?? Svaret er JAAAAAAA. I den forbindelse postar eg her ein kronikk som er trykt i siste utgåve av Bygdeungdommen, som blir utgitt av Norsk Bygdeungdomslag, signert underteikna, og skriven på bestilling frå Bygdeungdommen, tema valgfritt.
Opphev odelsretten
For nokre få år sidan vart det i regi av Norges Bygdekvinnelag ringt rundt til eigarar av fråflytta gardar på Veitastrond i Luster kommune i Sogn og Fjordane. Spørsmålet var om nokon av desse kunne tenke seg å selge garden. Årsaka til at ein ringde, er at mange var på utkikk etter ein gard, men gardar var vanskelige å få tak i. På same tid stod ei rekke gardar tomme. Luster ønskte seg også fleire tilflyttarar, og mange som flyttar til bygda, flyttar berre om dei finn seg ein gard.
Men ingen ville selge. Årsak: gardane høyrde til i slekta, var tatt på odel og skulle forbli i slekta som feriehus.
Historia er ikkje eineståande. Det er mange som leitar etter gard til salgs, og jakta kan ta år og dag. Mykje av årsaka er den genetisk betinga tilgangen til feriehus med land rundt.
Slik bidreg odelsretten til at gardar står tomme og bygder blir avfolka. Om folk flyttar, forringar ein kvaliteten av lokalsamfunnet. Færre folk betyr i sin tur til nedbygging av både private og offentlige servicetilbod som skular, barnehagar og fritidstilbod.
Eg har odelsrett. Den vant eg i genlotteriet.
Odelsmand og Jorddrot er næst til at besidde den Jord hand ejer, eller have Lod til, heller end nogen Fremmet, står det i I Christian V's lovbok frå 15. april 1687. Den skulle beskytte folks rett til eiga jord. Men idag, i 2010, svelt du ikkje ihjel om garden ikkje forblir på dine hender. Det er heller omvendt. Som bonde går du for lut og kaldt vatn med ei gjennomsnittleg årslønn på 200 000 for nærast å arbeide døgnet rundt. Gard er ingen lukrativ bissniss. Så kva skal eg med odelsrett etter?
Jo, eg har to alternativ. Det eine er å bli bonde, jobbe meg til døde for småpengar og sjå langt etter fritid og andre frynsegoder. Eg må leve eit liv der eg vert hersa med av alt frå Nortura til den norske stat og forbrukarar, leve underbetalt og utnytta, står lågt på rangstigen i samfunnet, og ligg lagelig til for hogg frå alt og alle. Det andre alternativet er å bruke garden som ein lukrativ feriestad. Der finst nok av smutthol i regelverket. Her kan eg halde store festar, sole meg i hagen og ha med meg mange gjestar.
Odelsretten står i sterk kontrast til slagord som «heile landet i bruk», «bevaring av spreidd busetnad» og «bevaring av kulturlandskapet». Den står også i sterk kontrast med solidaritetsprinsippet i norsk landbruk, og er antisolidarisk med det globale behovet for matproduksjon. Alternativet kan vere regulerte takstar på landbrukseigedomar slik at du ikkje treng vere verken millionær eller vinnar i genlotteriet for å få deg ein gard.
Ei oppheving av odelsretten vil kreve ei endring av grunnlova, og det er på høg tid å gjennomføre denne endringa. Argumenta er gode. Verda står overfor klimakrise og matvarekrise, medan Norge fortsett held på lovfesta rettar mynta på eit middeladersamfunn.