eg tenkte innta eit distriktsperspektiv på fleire myter og problemstillingar som eg meiner heng saman, og tenkte snakke om myter rundt distrikts-Norge, myter som det står sterke interesser bak å oppretthalde og som ikkje nødvendigvis er til distrikts-Norges beste. Ei forvaltning av distrikts-Norge krev kunnskap og kompetanse, men ofte ser det ut til at ein legg meir vekt på myter enn fakta i forvaltningen av norske utkantstrøk.
Eg vil ta opp fleire her med fokus på kraftutbygging og landbruk.
Eg er utdanna dyrlege i Norge der vi alle er hjernevaska til å tru at Norge er verdas beste land for husdyr og produksjon av mat. Ingen tvil om at dette langt på veg er bullshit, tenker eg.
Det er ikkje berre overgangen frå livet som journalist og skribent til livet som veterinär som er stort. Skilnadane på norsk og svensk landbruk er store. Langt större enn venta. Eg hadde kanskje håpa å finne ut at norsk er best, men må diverre sei at det ikkje alltid stemmer.
Frå norske deltidsbönder viss viktigaste inntektskjelde ofte er ein ikkje-landbruksrelatert jobb, har eg i sommar jobba med profesjonelle svenske fulltidsbönder med fjösar store som idrettshallar.
Kvifor har de odelsrett? spör bonden.
Rein nostalgi, seier eg, og vidare: Den utspelte si rolle for langt over hundre år sidan, men vi greier ikkje gå vidare. Mange stader ligg halve bygda brakk slik at det obstanasi odelsrettsfolket med kåk i byen skal kunne komme og parkere flesket sit i ein solstol på tunet ei veke kvar sommar. Du veit at alle nordmenn er födde med ski på beina og ein gard på landet. Det skulle berre mangle. Det er liksom ein rett vi har. Det ligg i genene.
Bonden ristar på hovudet. Eg tek det som eit sunnheitsteikn. Logikken er ganske annleis her enn i Norge. Bonden har lyst til å flytte til Norge. Ikkje på grunn av odelsretten. På grunn av subsidiene.
La oss tenke på Hardanger-debatten: mast eller kabel.
Der finst utvilsamt gode grunnar til å meine at vestlendingar syt. Det finst utvilsamt gode grunnar til at vestlendingar syt. Forstå det den som vil, men ein ting er sikkert. Offerposisjonen er lite kledelig, motmakt fungerer mot si hensikt. Ein blir mindre og mindre attraktiv. Stakkars oss, overkjørt av “makta i Oslo”, er eit mantra ein må slutte å gjenta, Hardanger-master eller ikkje. Det tjener ingen.
Distrikts-Norge må ikkje redusere seg sjølv til turistområder og nasjonalromantiske utstillingslokale. Ein må ha betre sjølvtillit enn som så. Med dette meiner eg ikkje å sei ja til kraftlinje i Hardanger. Eg meiner å sei nei til den destruktiv «bygd mot by»-debatten. Hardangersaka handlar ikkje om bygd mot by, men om at unik natur møter problemstillingar knytt til moderne samfunnsutvikling. Det er dette ein må diskutere. Her har ein ein real mulighet til å diskutere klima, miljø og natur, ikkje krangle om bygd versus by.
Ein må legge bort turistargumentet, og innover seg det faktum at dei færraste turistar vil unngå eit unikt område berre fordi det er berørt av menneskelig aktivitet. Den handfulla med turistar som eventuelt held seg borte, er i seg sjølv ikkje argument godt nok verken mot vindmøller langs kysten eller master i Hardanger. Difor er det underlig å sjå korleis store delar av debatten blir bygd opp rundt det svært svake turistargumentet.
Ei satsing på turisme tilseier også at ein satsar på ein sektor som i liten grad treng høgt utdanna arbeidskraft. Det er ein sektor som i stor grad baserer seg på ufaglært arbeidskraft og sesongarbeid, medan det i framtida vil vere høgt utdanna arbeidskraft som vil utgjere geografiske områders konkurransekapital. Områder som vil vekse, treng høgt utdanna arbeidskraft, men å tiltrekke seg denne, krev satsing på moderne samfunnsutvikling og kultur mynta på fastbuande. Turistargumentet er lite framtidsretta, og konkurranseargumentet er i seg sjølv eit argument mot turismesatsinga. Men turismeargumentet er dessverre den lettvinte løysinga ein ofte grip til i utbyggingsdebattar. Det er tafatt og lite framtidsretta. Dette betyr ikkje dermed at ein ikkje skal ha turisme. Ein kan ha både og, men legge mindre vekt på turismeargumentasjonen.
Mesteparten av marknadsføringa av distrikta går ut på å fortelle oss at bygda er noko anna enn byen, med vekt på det som er betre. Det ser ut til at bygdas eksistens avheng av at ein opprettheld denne skillelinja.
Debatten må dreie seg om korleis skape leve- og konkurransedyktige lokalsamfunn. Først då blir den matnyttig. Ein må også heile tida endre og utfordre, og følge med på korleis ein kan utvikle, ikkje stoppe, samfunnet. Ein må heile tida drive ein kompetansebasert debatt, ikkje ein mytebasert. Men dette er ikkje lett, mytene om distrikts-Norge er mange og dei er hardt innarbeida.
Kan vektlegginga av mytespinning rundt utkanstrøk vere ein hemsko for utviklinga? Kven er det egentlig som ønsker å bu på ein stad som er smekkfull av tradisjonelle greier og verneverdig natur?
Eg meiner at når ein seier at maten er økologisk, så skal den også vere det.
Men økologisk merka mat er ikkje økologisk i dag. Underlig nok er det naturforkjemparar og forkjemparar av økologisk og naturnær som påstår at økologisk er økologisk. Hadde dei virkelig vore opptatt av naturvern, miljø og klimahensyn hadde dei fillerista det eksisterande regelverket for produksjon av økologisk mat i Norge idag og forlangt ei totalt omskriving slik at økologisk faktisk blei økologisk, og ikkje berre ei tynn merkevare for konsumentar som sjølv manglar kunnskap til å sjølv sjå gjennom regelverket. Ein kan ikkje forvente at ein vanlig konsumet skal ha kunnskapar til å sjå gjennom eit regelverk for matproduksjon som ein til og med må bruke ein del tid å leite seg fram til på internett.
Men dette ansvaret tek ikkje miljøvernaktivistar og andre. Eg vil tru dei manglar kunnskapen som kreves for å avdekke den merkevarebløffen økologisk landbruk er i Norge per idag.
Per idag blir vi fortalt at småskala landbruk er bra greier. Eg ønsker meg bort eit norsk amatørdrive deltidslandbruk. Profesjonaliser landbruket. Skal vi ha eit småskala landbruk i Norge må vi sørge for at det går an å leve av det på fulltid. Av hensyn både til arbeidstakarens arbeidsliv som bonde, miljø, matkvalitet og dyrevelferd. Det vil vere i forbrukaranes interesse å profesjonalisere landbruket, men enn så lenge lever mange forbrukarar i den villrede at småskala og deltidsbonden er det som er best.
Hev kompetansen om landbruket internasjonalt.
Eg har som journalist opplevd å ringe opp representantar for bondeorganisasjonane som har sagt at dei er svært skeptiske til Norturas engasjement i Afrika. Når eg så spør dei kva dei er skeptiske til og kvifor, viser det seg at dei ikkje veit kva det er Nortura foretek seg i Afrika. Det viser seg også at dei ikkje veit kva land i Afrika Nortura engasjerer seg i. På kva grunnlag er ein då kritisk? Jo, ein er tilsynelatande kritisk fordi nokon engasjere seg utanfor Norges grenser. Alt fokus skal vere på NORSK landbruk, men: beklagar å måtte sei det: norsk landbruk eksisterer ikkje i eit vakuum.
Korleis kan representantar som ikkje kan særlig mykje om det som foregår utanfor eiga låvedør, finne fram til korleis vi skal sikre eit levedyktig norsk landbruk? Å tru at vi kan eksistere utan solid kunnskap om det internasjonale markedet og utviklinga i landbruket i andre land er svært naivt. Dessverre er det i stor grad dette ein gjer idag.
Eg har før sagt og skrive at landbruket ser ut til å ganske kraftig mangle den kunnskapen om internasjonale forhold som kreves. Kanskje fordi norsk landbruk til stor grad er drive på hobbybasis med deltidsaktørar.
Det er på tide å get down to bissniss og profesjonalisere det norske landbruket. Vi må vere realistiske. Landbruk er bissniss, og skal ein gjere det bra i bissniss, må ein levere kvalitet og ha kunnskap om det ein driv med.
Deltidsbønder er ingen idyll. Det er ofte det stikk motsette. Ein hobbybonde vil aldri oppnå den oversikten og den kunnskapen om landbruk som ein som har mulighet til å fokusere fullt og heilt på det han driv med, som har mulighet til å følge opp dyra sine heile dagen, ikkje berre før åtte og etter fem. Det burde vere i forbrukaranes interesse med fulltidsbønder, men enn så lenge er forbrukarane blitt fortalt at deltids og småskala er det beste.
Det er på tide å sei nei til deltidsbønder. Det er på tide å sei nei til hobbydrive landbruk og profesjonalisere næringa.
Men i Norge er det politisk ukorrekt å påpeike svakhetene ved det småskala landbruket, ergo er det heller ikkje så mange som gjer det. Det er ei fastslått sanning at småskala landbruk er lik idyll. Det er på tide å legge vekk denne overbevisninga og get down to bissniss. Ting er i endring, og ting må endre seg. Ein må ta fram dei sanne historiene om distrikts-Norge i kombinasjon med kompetansebasert argumentasjon.
Eg har i nokre månader jobba som stordyrveterinær i Sverige for virkelig store bønder. Medan du som veterinær i Norge kjem heim til ein bonde og det heng ein lapp på døra: sjå på ku nummer 313, møter i Sverige fleire personar opp i fjøset når veterinæren kjem. Det er fleire ansatte, dei arbeider fulltid. Greit nok, smågardar har gått dukken og er solgt unna for lengst, men det er svært vanskelig å sjå at dyrevelferden, som eg er svært opptatt av, blir forringa som ein følge av profesjonaliseringa som ein ser i det svenske landbruket. Det ein derimot er, er dedikerte fulltidsbønder med fleire ansette.
Då eg kom til Sverige, venta eg meg tøffare forhold, men møtte kyr på beite. Svenske bønder har pålegg om å ha kyr ute i 3 månader. I Norge kan kyr på lausdriftsfjøs stå inne heile året, kyr på båsfjøs må vere ute 8 veker. Det er også lov i Norge å halde økologiske kyr i båsfjøs, stikk i strid med EUs anbefalingar.
Kvar vart det av dyrevelferden som økolandbruket påstår at dei flaggar så høgt? Den tapte i kampen mot økonomien. Økologiske landbruksprodukt er per idag i stor grad ein merkevarebløff. Dette gjeld både i Sverige og i Norge. Problemet er at det kreves mykje kunnskap for å sjå gjennom regelverket, ein kunnskap som media manglar. Kven skal då avdekke regelverket for oss når det frå politisk hald er eit mål om at ein auka andel av mat produsert i Norge skal vere økologisk? Kven skal vise fram sanninga når den blir fordekt av Brekk og hans våpendragarar? Når forskarar som publiserer artiklar som viser at økologisk landbruk ikkje er betre enn konvensjonelt landbruk vert kalt inn på teppet hos vår landbruksminister og imøtegått i media med politisk argumentasjon?
Og kvifor er vi så opptatt av å få opp andelen økologiske landbruksvarer i Norge? Ikkje av miljøhensyn, men av konkurransehensyn. Ein fryktar at om vi ikkje sjølv klarer dekke etterspørselen etter økomat i Norge, vil ein måtte importere den.
Lat meg ta nokre eksempel. Økologisk påberopar seg dyrevelferd, men held kyrne på bås. Det er ikkje lov i Norge idag å bygge båsfjøs for konvensjonelle kyr.
Økologisk landbruk påberoper seg dyrevelferd men anbefaler homøopati som førstevalg i behandling av sjuke dyr, stikk i strid med veterinære anbefalingar. Det finst ingen dokumentasjon på at homøopati og alternativ medisin virkar på dyr. I USA har dei gått så langt at ein i økolandbruk nektar skulemedisinsk behandling av økologiske landbruksdyr. Du kan jo tenke deg sjølv korleis det ville gå om du ikkje fekk antibiotiak mot lungebetennelse. Du kunne dø, men det ville tatt litt tid. Du ville ligge og plagast i dagesvis først. Økologisk matproduksjon skal ivareta både dyrevelferd og naturen. Det er ikkje dyrevelferd å nekte dyr helsehjelp. Det er dyreplageri.
Det er ei rekke andre sjølvmotseiingar, og økologisk landbruk har diverre blitt eit felt der ideologi går framfor dyrevelferd, og der regelverket ser ut til å vere idebasert meir enn realitetsbasert. Eg vil difor, som veterinær, fraråde alle å kjøpe økologiske produkt får husdyr. Eg understrekar at eg ikkje uttalar meg om plantar og grønsaker, kun om mjølk- og kjøtproduksjon.
Men dette betyr ikkje at eg er motstandar av økologisk. Eg meiner økologisk i prinsippet er bra, men då må det vere reelle økologiske produkt som er gode for natur og dyr og konsument, ikkje produkt som er økologiske i henhold til enkeltpersonars idear og behovet for eit regelverk som kun «ser bra ut» for ein ukunnig lesar.
Odelsretten
For nokre få år sidan vart det i regi av Norges Bygdekvinnelag ringt rundt til eigarar av fråflytta gardar på Veitastrond i Luster kommune i Sogn og Fjordane. Spørsmålet var om nokon av desse kunne tenke seg å selge garden. Årsaka til at ein ringde, er at mange var på utkikk etter ein gard, men gardar var vanskelige å få tak i. På same tid stod ei rekke gardar tomme. Luster ønskte seg også fleire tilflyttarar, og mange som flyttar til bygda, flyttar berre om dei finn seg ein gard.
Men ingen ville selge. Årsak: gardane høyrde til i slekta, var tatt på odel og skulle forbli i slekta, i dei neste tusen åra, som feriehus.
Historia er ikkje eineståande. Det er mange som leitar etter gard til salgs, og jakta kan ta år og dag. Mykje av årsaka er den genetisk betinga tilgangen til feriehus på landet som vi praktiserar i Norge, altså odelsretten.
Slik bidreg odelsretten til at gardar står tomme og bygder blir avfolka.
Om folk flyttar, forringar ein kvaliteten av lokalsamfunnet. Færre folk betyr i sin tur til nedbygging av både private og offentlige servicetilbod som skular, barnehagar og fritidstilbod.
Eg har odelsrett. Den vant eg i genlotteriet.
Distrikts-Norge må våge å tenke nytt og gå nye vegar.
Istaden vel ein offerposisjon: stakkars oss, oversett og overkjørt av makta i Oslo. Kva slags andre måtar finst det å ivareta området, kulturarven og mulighetene ein har på?
Distrikts-Norge må stå opp for seg sjølv, ikkje redusere seg sjølv til turistområder og nasjonalromantiske utstillingslokale mynta på andre enn seg sjølv. Utkantstrøk ser ut til å eksistere på andres premisser, ikkje eigne.
Det finst ingen dokumentasjon på at turistar skyr områder med vindmøller, men turistargumentet gjentek ein igjen og igjen: linje vil føre til at ingen turistar kjem hit.
I området der eg kjem frå, Sunnfjord, er det mange motstandarar av vindmøller, men der finst lite turistar. Likevel blir turistargumentet gjentatt igjen og igjen på trass av at dei fleste turistbedriftene i dette området verken er særlig levedyktige eller etterspurde. Heile samfunnet blir innretta mot turistane som visstnok ein dag skal springe ned dørene. Det blir fokusert på det gamle, det sjeldne, det unike og jo eldre og meir bakstreversk ting er, jo betre. For kven? For turistane som ein dag skal komme springane til denne naturen som er i særklasse.
Det er provoserande korleis eit heilt samfunn skal innrettast på å tilfredstille nokon som knapt er der. Det er ikkje vanskelig å forstå at folk flyttar frå bygda. Du må jo snart kle deg ut som ein nisse for å bu der ute.
Eg trur ikkje framtida ligg i produksjon av landskap for turistbrosjyrer. Eg trur ikkje ein vil vinne på å halde horisonten fri for vindmøller. Ein må ha sjølvtillit til å satse på andre ting enn turisme.
Ein eller anna medietryllekunstnar fekk debatten om kraftlinjene i Hardanger til å bli ein debatt om bygd mot by. Kan ein kalle det hersketeknikk, eller personangrep mot byen eller Østlandet eller kven det no er? Total avsporing av ein viktig debatt er det iallefall.
Og til slutt: kva godt tjener det utkantstrøka med atter ein bygd mot by- debatt?
Kor langt kan ein på lang sikt komme i utbygging av kraft-debatten ved å bruke turistargumentet?
Kva tjener Norge på å produsere økologiske merkevarer som kun er økologiske på papiret?
Kva tjener vi på at Senterpartiets metode for forsvar av utkantstrøk er splid og motstand mot byen og sentrum?
Er det ikkje på tide å legge vekk bort ein del av mytene som finst rundt distrikts-Norge? Kanskje det blir litt meir interessant å bu på landet om ein får ein informert debatt, men dette krev at ein set krav til seg sjølv når ein deltek i debatt. Framskaff fakta, dropp mytene.
Eg vil ta opp fleire her med fokus på kraftutbygging og landbruk.
Eg er utdanna dyrlege i Norge der vi alle er hjernevaska til å tru at Norge er verdas beste land for husdyr og produksjon av mat. Ingen tvil om at dette langt på veg er bullshit, tenker eg.
Det er ikkje berre overgangen frå livet som journalist og skribent til livet som veterinär som er stort. Skilnadane på norsk og svensk landbruk er store. Langt större enn venta. Eg hadde kanskje håpa å finne ut at norsk er best, men må diverre sei at det ikkje alltid stemmer.
Frå norske deltidsbönder viss viktigaste inntektskjelde ofte er ein ikkje-landbruksrelatert jobb, har eg i sommar jobba med profesjonelle svenske fulltidsbönder med fjösar store som idrettshallar.
Kvifor har de odelsrett? spör bonden.
Rein nostalgi, seier eg, og vidare: Den utspelte si rolle for langt over hundre år sidan, men vi greier ikkje gå vidare. Mange stader ligg halve bygda brakk slik at det obstanasi odelsrettsfolket med kåk i byen skal kunne komme og parkere flesket sit i ein solstol på tunet ei veke kvar sommar. Du veit at alle nordmenn er födde med ski på beina og ein gard på landet. Det skulle berre mangle. Det er liksom ein rett vi har. Det ligg i genene.
Bonden ristar på hovudet. Eg tek det som eit sunnheitsteikn. Logikken er ganske annleis her enn i Norge. Bonden har lyst til å flytte til Norge. Ikkje på grunn av odelsretten. På grunn av subsidiene.
La oss tenke på Hardanger-debatten: mast eller kabel.
Der finst utvilsamt gode grunnar til å meine at vestlendingar syt. Det finst utvilsamt gode grunnar til at vestlendingar syt. Forstå det den som vil, men ein ting er sikkert. Offerposisjonen er lite kledelig, motmakt fungerer mot si hensikt. Ein blir mindre og mindre attraktiv. Stakkars oss, overkjørt av “makta i Oslo”, er eit mantra ein må slutte å gjenta, Hardanger-master eller ikkje. Det tjener ingen.
Distrikts-Norge må ikkje redusere seg sjølv til turistområder og nasjonalromantiske utstillingslokale. Ein må ha betre sjølvtillit enn som så. Med dette meiner eg ikkje å sei ja til kraftlinje i Hardanger. Eg meiner å sei nei til den destruktiv «bygd mot by»-debatten. Hardangersaka handlar ikkje om bygd mot by, men om at unik natur møter problemstillingar knytt til moderne samfunnsutvikling. Det er dette ein må diskutere. Her har ein ein real mulighet til å diskutere klima, miljø og natur, ikkje krangle om bygd versus by.
Ein må legge bort turistargumentet, og innover seg det faktum at dei færraste turistar vil unngå eit unikt område berre fordi det er berørt av menneskelig aktivitet. Den handfulla med turistar som eventuelt held seg borte, er i seg sjølv ikkje argument godt nok verken mot vindmøller langs kysten eller master i Hardanger. Difor er det underlig å sjå korleis store delar av debatten blir bygd opp rundt det svært svake turistargumentet.
Ei satsing på turisme tilseier også at ein satsar på ein sektor som i liten grad treng høgt utdanna arbeidskraft. Det er ein sektor som i stor grad baserer seg på ufaglært arbeidskraft og sesongarbeid, medan det i framtida vil vere høgt utdanna arbeidskraft som vil utgjere geografiske områders konkurransekapital. Områder som vil vekse, treng høgt utdanna arbeidskraft, men å tiltrekke seg denne, krev satsing på moderne samfunnsutvikling og kultur mynta på fastbuande. Turistargumentet er lite framtidsretta, og konkurranseargumentet er i seg sjølv eit argument mot turismesatsinga. Men turismeargumentet er dessverre den lettvinte løysinga ein ofte grip til i utbyggingsdebattar. Det er tafatt og lite framtidsretta. Dette betyr ikkje dermed at ein ikkje skal ha turisme. Ein kan ha både og, men legge mindre vekt på turismeargumentasjonen.
Mesteparten av marknadsføringa av distrikta går ut på å fortelle oss at bygda er noko anna enn byen, med vekt på det som er betre. Det ser ut til at bygdas eksistens avheng av at ein opprettheld denne skillelinja.
Debatten må dreie seg om korleis skape leve- og konkurransedyktige lokalsamfunn. Først då blir den matnyttig. Ein må også heile tida endre og utfordre, og følge med på korleis ein kan utvikle, ikkje stoppe, samfunnet. Ein må heile tida drive ein kompetansebasert debatt, ikkje ein mytebasert. Men dette er ikkje lett, mytene om distrikts-Norge er mange og dei er hardt innarbeida.
Kan vektlegginga av mytespinning rundt utkanstrøk vere ein hemsko for utviklinga? Kven er det egentlig som ønsker å bu på ein stad som er smekkfull av tradisjonelle greier og verneverdig natur?
Eg meiner at når ein seier at maten er økologisk, så skal den også vere det.
Men økologisk merka mat er ikkje økologisk i dag. Underlig nok er det naturforkjemparar og forkjemparar av økologisk og naturnær som påstår at økologisk er økologisk. Hadde dei virkelig vore opptatt av naturvern, miljø og klimahensyn hadde dei fillerista det eksisterande regelverket for produksjon av økologisk mat i Norge idag og forlangt ei totalt omskriving slik at økologisk faktisk blei økologisk, og ikkje berre ei tynn merkevare for konsumentar som sjølv manglar kunnskap til å sjølv sjå gjennom regelverket. Ein kan ikkje forvente at ein vanlig konsumet skal ha kunnskapar til å sjå gjennom eit regelverk for matproduksjon som ein til og med må bruke ein del tid å leite seg fram til på internett.
Men dette ansvaret tek ikkje miljøvernaktivistar og andre. Eg vil tru dei manglar kunnskapen som kreves for å avdekke den merkevarebløffen økologisk landbruk er i Norge per idag.
Per idag blir vi fortalt at småskala landbruk er bra greier. Eg ønsker meg bort eit norsk amatørdrive deltidslandbruk. Profesjonaliser landbruket. Skal vi ha eit småskala landbruk i Norge må vi sørge for at det går an å leve av det på fulltid. Av hensyn både til arbeidstakarens arbeidsliv som bonde, miljø, matkvalitet og dyrevelferd. Det vil vere i forbrukaranes interesse å profesjonalisere landbruket, men enn så lenge lever mange forbrukarar i den villrede at småskala og deltidsbonden er det som er best.
Hev kompetansen om landbruket internasjonalt.
Eg har som journalist opplevd å ringe opp representantar for bondeorganisasjonane som har sagt at dei er svært skeptiske til Norturas engasjement i Afrika. Når eg så spør dei kva dei er skeptiske til og kvifor, viser det seg at dei ikkje veit kva det er Nortura foretek seg i Afrika. Det viser seg også at dei ikkje veit kva land i Afrika Nortura engasjerer seg i. På kva grunnlag er ein då kritisk? Jo, ein er tilsynelatande kritisk fordi nokon engasjere seg utanfor Norges grenser. Alt fokus skal vere på NORSK landbruk, men: beklagar å måtte sei det: norsk landbruk eksisterer ikkje i eit vakuum.
Korleis kan representantar som ikkje kan særlig mykje om det som foregår utanfor eiga låvedør, finne fram til korleis vi skal sikre eit levedyktig norsk landbruk? Å tru at vi kan eksistere utan solid kunnskap om det internasjonale markedet og utviklinga i landbruket i andre land er svært naivt. Dessverre er det i stor grad dette ein gjer idag.
Eg har før sagt og skrive at landbruket ser ut til å ganske kraftig mangle den kunnskapen om internasjonale forhold som kreves. Kanskje fordi norsk landbruk til stor grad er drive på hobbybasis med deltidsaktørar.
Det er på tide å get down to bissniss og profesjonalisere det norske landbruket. Vi må vere realistiske. Landbruk er bissniss, og skal ein gjere det bra i bissniss, må ein levere kvalitet og ha kunnskap om det ein driv med.
Deltidsbønder er ingen idyll. Det er ofte det stikk motsette. Ein hobbybonde vil aldri oppnå den oversikten og den kunnskapen om landbruk som ein som har mulighet til å fokusere fullt og heilt på det han driv med, som har mulighet til å følge opp dyra sine heile dagen, ikkje berre før åtte og etter fem. Det burde vere i forbrukaranes interesse med fulltidsbønder, men enn så lenge er forbrukarane blitt fortalt at deltids og småskala er det beste.
Det er på tide å sei nei til deltidsbønder. Det er på tide å sei nei til hobbydrive landbruk og profesjonalisere næringa.
Men i Norge er det politisk ukorrekt å påpeike svakhetene ved det småskala landbruket, ergo er det heller ikkje så mange som gjer det. Det er ei fastslått sanning at småskala landbruk er lik idyll. Det er på tide å legge vekk denne overbevisninga og get down to bissniss. Ting er i endring, og ting må endre seg. Ein må ta fram dei sanne historiene om distrikts-Norge i kombinasjon med kompetansebasert argumentasjon.
Eg har i nokre månader jobba som stordyrveterinær i Sverige for virkelig store bønder. Medan du som veterinær i Norge kjem heim til ein bonde og det heng ein lapp på døra: sjå på ku nummer 313, møter i Sverige fleire personar opp i fjøset når veterinæren kjem. Det er fleire ansatte, dei arbeider fulltid. Greit nok, smågardar har gått dukken og er solgt unna for lengst, men det er svært vanskelig å sjå at dyrevelferden, som eg er svært opptatt av, blir forringa som ein følge av profesjonaliseringa som ein ser i det svenske landbruket. Det ein derimot er, er dedikerte fulltidsbønder med fleire ansette.
Då eg kom til Sverige, venta eg meg tøffare forhold, men møtte kyr på beite. Svenske bønder har pålegg om å ha kyr ute i 3 månader. I Norge kan kyr på lausdriftsfjøs stå inne heile året, kyr på båsfjøs må vere ute 8 veker. Det er også lov i Norge å halde økologiske kyr i båsfjøs, stikk i strid med EUs anbefalingar.
Kvar vart det av dyrevelferden som økolandbruket påstår at dei flaggar så høgt? Den tapte i kampen mot økonomien. Økologiske landbruksprodukt er per idag i stor grad ein merkevarebløff. Dette gjeld både i Sverige og i Norge. Problemet er at det kreves mykje kunnskap for å sjå gjennom regelverket, ein kunnskap som media manglar. Kven skal då avdekke regelverket for oss når det frå politisk hald er eit mål om at ein auka andel av mat produsert i Norge skal vere økologisk? Kven skal vise fram sanninga når den blir fordekt av Brekk og hans våpendragarar? Når forskarar som publiserer artiklar som viser at økologisk landbruk ikkje er betre enn konvensjonelt landbruk vert kalt inn på teppet hos vår landbruksminister og imøtegått i media med politisk argumentasjon?
Og kvifor er vi så opptatt av å få opp andelen økologiske landbruksvarer i Norge? Ikkje av miljøhensyn, men av konkurransehensyn. Ein fryktar at om vi ikkje sjølv klarer dekke etterspørselen etter økomat i Norge, vil ein måtte importere den.
Lat meg ta nokre eksempel. Økologisk påberopar seg dyrevelferd, men held kyrne på bås. Det er ikkje lov i Norge idag å bygge båsfjøs for konvensjonelle kyr.
Økologisk landbruk påberoper seg dyrevelferd men anbefaler homøopati som førstevalg i behandling av sjuke dyr, stikk i strid med veterinære anbefalingar. Det finst ingen dokumentasjon på at homøopati og alternativ medisin virkar på dyr. I USA har dei gått så langt at ein i økolandbruk nektar skulemedisinsk behandling av økologiske landbruksdyr. Du kan jo tenke deg sjølv korleis det ville gå om du ikkje fekk antibiotiak mot lungebetennelse. Du kunne dø, men det ville tatt litt tid. Du ville ligge og plagast i dagesvis først. Økologisk matproduksjon skal ivareta både dyrevelferd og naturen. Det er ikkje dyrevelferd å nekte dyr helsehjelp. Det er dyreplageri.
Det er ei rekke andre sjølvmotseiingar, og økologisk landbruk har diverre blitt eit felt der ideologi går framfor dyrevelferd, og der regelverket ser ut til å vere idebasert meir enn realitetsbasert. Eg vil difor, som veterinær, fraråde alle å kjøpe økologiske produkt får husdyr. Eg understrekar at eg ikkje uttalar meg om plantar og grønsaker, kun om mjølk- og kjøtproduksjon.
Men dette betyr ikkje at eg er motstandar av økologisk. Eg meiner økologisk i prinsippet er bra, men då må det vere reelle økologiske produkt som er gode for natur og dyr og konsument, ikkje produkt som er økologiske i henhold til enkeltpersonars idear og behovet for eit regelverk som kun «ser bra ut» for ein ukunnig lesar.
Odelsretten
For nokre få år sidan vart det i regi av Norges Bygdekvinnelag ringt rundt til eigarar av fråflytta gardar på Veitastrond i Luster kommune i Sogn og Fjordane. Spørsmålet var om nokon av desse kunne tenke seg å selge garden. Årsaka til at ein ringde, er at mange var på utkikk etter ein gard, men gardar var vanskelige å få tak i. På same tid stod ei rekke gardar tomme. Luster ønskte seg også fleire tilflyttarar, og mange som flyttar til bygda, flyttar berre om dei finn seg ein gard.
Men ingen ville selge. Årsak: gardane høyrde til i slekta, var tatt på odel og skulle forbli i slekta, i dei neste tusen åra, som feriehus.
Historia er ikkje eineståande. Det er mange som leitar etter gard til salgs, og jakta kan ta år og dag. Mykje av årsaka er den genetisk betinga tilgangen til feriehus på landet som vi praktiserar i Norge, altså odelsretten.
Slik bidreg odelsretten til at gardar står tomme og bygder blir avfolka.
Om folk flyttar, forringar ein kvaliteten av lokalsamfunnet. Færre folk betyr i sin tur til nedbygging av både private og offentlige servicetilbod som skular, barnehagar og fritidstilbod.
Eg har odelsrett. Den vant eg i genlotteriet.
Distrikts-Norge må våge å tenke nytt og gå nye vegar.
Istaden vel ein offerposisjon: stakkars oss, oversett og overkjørt av makta i Oslo. Kva slags andre måtar finst det å ivareta området, kulturarven og mulighetene ein har på?
Distrikts-Norge må stå opp for seg sjølv, ikkje redusere seg sjølv til turistområder og nasjonalromantiske utstillingslokale mynta på andre enn seg sjølv. Utkantstrøk ser ut til å eksistere på andres premisser, ikkje eigne.
Det finst ingen dokumentasjon på at turistar skyr områder med vindmøller, men turistargumentet gjentek ein igjen og igjen: linje vil føre til at ingen turistar kjem hit.
I området der eg kjem frå, Sunnfjord, er det mange motstandarar av vindmøller, men der finst lite turistar. Likevel blir turistargumentet gjentatt igjen og igjen på trass av at dei fleste turistbedriftene i dette området verken er særlig levedyktige eller etterspurde. Heile samfunnet blir innretta mot turistane som visstnok ein dag skal springe ned dørene. Det blir fokusert på det gamle, det sjeldne, det unike og jo eldre og meir bakstreversk ting er, jo betre. For kven? For turistane som ein dag skal komme springane til denne naturen som er i særklasse.
Det er provoserande korleis eit heilt samfunn skal innrettast på å tilfredstille nokon som knapt er der. Det er ikkje vanskelig å forstå at folk flyttar frå bygda. Du må jo snart kle deg ut som ein nisse for å bu der ute.
Eg trur ikkje framtida ligg i produksjon av landskap for turistbrosjyrer. Eg trur ikkje ein vil vinne på å halde horisonten fri for vindmøller. Ein må ha sjølvtillit til å satse på andre ting enn turisme.
Ein eller anna medietryllekunstnar fekk debatten om kraftlinjene i Hardanger til å bli ein debatt om bygd mot by. Kan ein kalle det hersketeknikk, eller personangrep mot byen eller Østlandet eller kven det no er? Total avsporing av ein viktig debatt er det iallefall.
Og til slutt: kva godt tjener det utkantstrøka med atter ein bygd mot by- debatt?
Kor langt kan ein på lang sikt komme i utbygging av kraft-debatten ved å bruke turistargumentet?
Kva tjener Norge på å produsere økologiske merkevarer som kun er økologiske på papiret?
Kva tjener vi på at Senterpartiets metode for forsvar av utkantstrøk er splid og motstand mot byen og sentrum?
Er det ikkje på tide å legge vekk bort ein del av mytene som finst rundt distrikts-Norge? Kanskje det blir litt meir interessant å bu på landet om ein får ein informert debatt, men dette krev at ein set krav til seg sjølv når ein deltek i debatt. Framskaff fakta, dropp mytene.